Գյոթեն համաշխարհային գրականության մեջ առաջին հերթին հայտնի է <<Ֆաուստ>> ստեղծագործությամբ: Հեղինակն այն շարադրել է 60 տարվա ընթացքում: <<Ֆաուստ>>-ը կյանքի, աշխարհի գոյության իմաստի փնտրտուքով տասնամյակներ զբաղված Գյոթեի մտքի ու ներաշխարհի արտահայտությունն է մի զգալի չափով: Այն շարադրված է ժողովրդական բանահյուսության հիման վրա: Մինչև Գյոթեն այն ունեցել է բազմաթիվ մշակումներ, դրանցում Ֆաուստը երբեմն ներկայացվել է իբրև կյանքից կտրված, կաբինետային գիտնական, երբեմն` չար ուժերով զբաղվող կախարդ: Գյոթեն Ֆաուստի կերպարում ընդգծում է առաջին հերթին ճանաչողության ոգին, և նրա մեջ ընդգծում հատկապես սկեպտիցիզմը` կասկած: ֆաուստի կերպարի կողքին և նրան հակադրված կա մեֆիստոֆելի` սատանա, կերպարը, որը նիհիլիզմի, մերժման ոգու խորհրդանիշն ու կրողն է: Սա մերժում է աշխարհն, այնտեղ ոչ մի լավ բան չգտնելով` Ֆաուստը կասկածելով փնտրում է լավը:
Իհարկե ստեղծագործությունը բավական բարդ է թե կառուցվածքով, թե խորհրդանիշներով, և թե գեղարվեստական պայմանականություններով: Կան բազմաթիվ հերոսներ, գործողությունները տեղի են ունենում տարբեր վայրերում, իսկ ժամանակն էլ անընդհատ փոխվում է: Ըստ գեղարվեստական պայմանականության մեֆիստոֆելը կատարում է Ֆաուստի կամքը, բայց իրականում դա գրողի ստեղծագործական երևակայության թռիչքն է, որը ընթերցողին անընդհատ տեղափոխում է ժամանակի ու տարածության մեջ` դրանք խախտելով:
Ստեղծագործությունը հետաքրքիր է նաև իր կառուցվածքով. կան բազմաթիվ դրվագներ, որոնք ամբողջական, ավարտուն ստեղծագործության տպավորություն են թողնում: Իհարկե Ֆաուստի մասին ժողովրդական զրույցը չի եղել այնքան հարուստ, ինչքան որ Գյոթեի մոտ է: Ֆաուստի մտահաղացման մեջ առաջին հերթին ակնհայտ է Աստվածաշնչի հետ ընդհանրությունները և դա հատկապես վերաբերում է Հոբի գրքին: Պետք է նկատի ունենալ, որ աշխարհի մասին նրանցից յուրաքանչյուրն ունի իր կենսափիլիսոփայությունը ու ամեն կերպ փորձում է դրա ճշմարտացիությունը ապացուցել: Ֆաուստը համաձայնվում է իրականացած տեսնել իր նպատակը, իսկ պայմանը հետևյալն էր. Մեֆիստոֆելը կիրագործի Ֆաուստի բոլոր ցանկությունները, սակայն հենց որ Ֆաուստը հիացմունքով բացականչի << Կանգ առ ակընթարթ, դու հրաշալի ես>>, այդ պահից սկսած հոգին կպատկանա մեֆիստոֆելին: Այստեղից սկսած մնացյալն արդեն պայքար է երկու հակառակ ուժերի միջև, որոնցից Ֆաուստի գերխնդիրը աշխարհի, մարդու երջանիկ լինելուն հասնելն է, իսկ մեֆիստոֆելինը` աշխարհի և մարդու երջանկությանն անարժան լինելն ապացուցելը: Փորձությունների և փնտրտուքի մի հսկայական ճանապարհ է անցնում Ֆաուստը, ուր նա նաև սխալներ է թույլ տալիս, զղջման ու տառապանքի ապրումներ ունենում: Այդ ողջ փնտրտուքի մեջ Ֆաուստը ինքն իր համար ցանկանում էր ճշտել սկզբունքը, որով միայն ապրելով հնարավոր է երջանիկ լինել ու երջանկացնել նաև մյուսներին, որն իր համար կյանքի իմաստն է: Դա խտացված արտահայտվել է նրա մտորումներից մեկում, որը դարձյալ ծագումով Աստվածաշնչային է. նա իր մեջ վերլուծում է << բանն է սկիզբն ամենայնի>> միտքը, ոչ թե Աստվածաշնչին ընդիմանալու, այլ իր ճշմարտությանը հասնելու համար, և տարբերակների մեջ նախընտրում է << գործն է սկիզբն ամենայնի>> միտքը : Անվերջ թափառումներից հետո , երբ ծերանում է, ի վերջո որոշում է կառուցել մի բնակավայր, որտեղ մարդ կկարողանա էերջանիկ լինել:
Մեֆիստոֆելի համար ևս հեշտ չէ Ֆաուստի հետ. սկզբից նա մի խորամանկ քայլ է անում` երիտասարդացնելով Ֆաուստին, որպեսզի ավելի շուտ կարողանա լսել հիացած մարդու բացականչությունը: Բայց պարզվում է, որ երիտասարդացած ֆաուստը խիստ քմահաճ ու շրջահայաց է. կինը, վայելքները, առօրյա մարդկային զվարճանքները նրան չեն կարող երջանկացնել: Անգամ անտիկ աշխարհով հրապուրված Ֆաուստը` ունենալով Հեղինեին, իրեն կրկին երջանիկ չի համարում:
Հետաքրքիր է ստեղծագործության ավարտը. Ֆաուստը հասնում է իր նպատակին, իսկ մեֆիստոֆելը, որ ահա պիտի տիրանար նրա հոգուն, հանկարծ զրկվում է այդ երջանկությունից. Աստծո հրեշտակները առնում տանում են Ֆաուստի հոգին:
Ողջ տարբերություններով հանդերձ այս երկու խիստ անհամատեղելի և իրարամերժ կերպարները, ըստ էության մի ամբողջություն են, որոնք մարմնավորում են չարն ու բարին, որոնք միշտ անբաժան են իրարից և մարդկային էության բաղադրիչներն են: Այսինքն դրամատիկական այս պոեմում կա մի կերպար, որն իր մեջ ունի չարի և բարու էությունները: Նա պետք է ընտրություն կատարի չարի և բարու, անցողիկի և հավերժականի, անձնականի և մարդկայնորեն արժեքավորի միջև: Ֆաուստի կյանքի տառապալի ողջ ուղին, ի վերջո իմաստավորվում է հենց բարին, արժեքավորը նախընտրելով:
«Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր ՊՈԱԿ
Հասցե` Հայաստան, Երևան, Հարավարևմտյան զանգված, Րաֆֆու 57 (տեսնել քարտեզի վրա)
Հեռ` +374 (10) 74 72 46 բջջ՝ +374 (91) 43 10 99
Էլ. փոստ` [email protected]
