Ամենակարևորը սեփականության հարցն է. Արման Գրիգորյան

- Ընդդիմությունը հայտարարել է երկրում համաժողովրդական շարժման նոր ալիքի ձևավորման մասին: Դուք՝որպես արվեստագետ, ի՞նչ կարծիք ունեք այս նոր շարժման մասին, հատկապես որ մասնակցել եք նաև 2008 թվականին սկիզբ առած շարժմանը: 

- Ես այս շարժման նկատմամբ ունեմ շատ դրական վերաբերմունք: Իմ կարծիքով՝ սա այդ նույն 2008-ի շարժման շարունակությունն է: Ես դեռ 2008-ի շարժման սկզբից էլ հենց այդպես եմ պատկերացրել, որ սա պետք է լինի հետսովետական գործընթաց, և շատ կարևոր է սեփականատերերի մասնակցությունը, նրանց վերաբերմունքն առ այն, թե ինչպիսին կուզենային, որ լինի մեր հասարակությունը: Եթե «Ժառանգությունն» էլ կարողանա ինչ-որ կոմպլեքսներից ազատվել, շատ լավ կլինի: Իմ սուբյեկտիվ ընկալմամբ՝ «Ժառանգությունը» խորհրդանշում է Սփյուռքի առաջադեմ հատվածը, և լավ կլինի, որ այդ առաջադեմ հատվածն էլ ճիշտ կողմնորոշվի ու պատկերացնի, թե ինչ գործընթացներ են ընթանում: Սա սովետական տոտալիտարիզմից՝ պլանային տնտեսությունից ձերբազատվելու կարևոր մի փուլ է:

- Երկրի հասարակական կյանքում տեղի ունեցող իրադարձություններին մտավորականների քիչ մասն է մասնակցում: Ի՞նչ եք կարծքում, ինչո՞վ է սա պայմանավորված: 

- Չէի ասի, թե մեր մտավորականները ապաքաղաքական են և որ միայն փոքր մասն է, որ քաղաքականացված է: Իրականում խորհրդային ժամանակներից մինչ օրս մտավորականությունը չափից ավելի քաղաքականացված է, ուղղակի սովետական սելեկցիայի շնորհիվ դրա զգալի մասը ծայրահեղ հետադեմ ու պահպանողական գաղափարախոսությունների կրողներ են. հիմնականում պահպանողական աշխարհահայացքով մարդիք, որոնք վախենում են ցանկացած փոփոխությունից ու նորությունից:

Քաղաքական գործունեության մի ուղղություն է սա, որն արվեստի մեջ կոչվում էր սոցռեալիզմ: Այն իրենից ներկայացնում է նեոավատատիրության ագրեսիվ դիմադրություն մոդեռնիզմի նկատմամբ: Այնպես որ, եթե մտավորականությանը, որը շատ մեծ քանակով մրցանակներ ու կոչումներ է ստանում, ապաքաղաքական համարենք, կսխալվենք:

Նրանք շատ լավ էլ քաղաքականացված են և մշակույթի գործիչների այն հատվածն են կազմում, որը չկարողացավ ընկալել, ընդունել անկախ Հայաստանը, թշնամական վերաբերվեց նոր տնտեսական հարաբերություններին:

Իսկ առաջադեմ քաղաքականը մշտապես չհուսահատվող հատվածն է, որը համարում է, որ ազատությունը լավ բան է, արվեստի, մշակույթի համար հարկավոր է ինքնուրույնություն, ազատություն, ինչ-որ առումով համերաշխություն, որ պետք է ուրիշի կարծիքն ընդունես, որ ինքդ էլ լինես ազատ և քոնն արտահայտես: Այն նորմալ, մարդկային երևույթները, որոնց կարիքը մենք միշտ զգում ենք, առաջադեմ մտավորականներն ավելի սուր են զգում:

- Այս շարժումից ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք:

- Չեմ կարող ասել, թե շատ արագ գործընթացներ եմ ակնկալում, բայց ես հույս ունեմ, որ պրոցեսը ճիշտ ուղղությամբ է գնում. այնպես, ինչպես ծրագրված է: Եվ ինձ համար Գագիկ Ծառուկյանի կերպարը՝ իբրև խորհրդանիշ, կարևոր է: Գործարար, որը խորհրդային շրջանում պաշտոններ չի ունեցել և հենց անկախ Հայաստանի արդյունքն է: Չէ՞ որ Ծառուկյանը չէր կարող ունենալ այն ամենն, ինչ ունի, առանց անկախ Հայաստանի: Նա նաև ռիսկի է գնացել՝ստեղծելով կուսակցություն: Հիմա դա մի նոր ֆենոմեն է, որը, կարծում եմ, նմանատիպ այլ մարդկանց համար պիտի լինի օրինակելի այն առումով, որ քաղաքականության մեջ իրենց խոսքը կարողանան ձևակերպել:

Բուրժուազիան ռացիոնալ դասակարգ է՝ ի տարբերություն այն էմոցիոնալ հատվածի, որը մենք ունեցել ենք «մարքսիզմ-լենինիզմ» անվան տակ կամ դրա տարբեր դրսևորումներով: Այնուամենայնիվ, պիտի նկատի ունենանք, որ մեր քաղաքական ավանդույթում ռացիոնալություն մենք քիչ ենք ունեցել:

Սոցիալիստական ավանդույթը, որ կար19-րդ դարից, այնքան էլ ռացիոնալ չի եղել: Ես կարծում եմ, որ առաջին քաղաքական ռացիոնալ ուժը եղել է Հայոց Համազգային Շարժումը, հիմա դրա շարունակությունը Հայ Ազգային Կոնգրեսն է, ու բացի այդ ևս մի այդպիսի միավորում եմ տեսնում՝ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունը:

- Երբ ձեր գործընկեր արվեստագետների հետ զրուցում եք, վստահեմ՝ նաև վիճում երկրում տիրող իրավիճակի ու ելքերի մասին, նրանք ի՞նչ դիրքորոշում են հայտնում:

- Նրանցից ոմանք համարում են, որ սա կուսակցությունների պայքար է և կոնկրետ մարդու շահը չեն նկատում, մտածում են՝ կապիտալիստների կամ հարուստ մարդկանց ինչ-որ հարցեր են:

Ես կարծում եմ, որ ամենակարևորը սեփականության հարցն է: Մեր հասարակության զգալի հատվածը չունի սեփականության զգացողություն, ինչը շատ լավ նկատվեց հատկապես անկախության առաջին տարիներին: 
Մարդիկ շփոթված էին, որ կարողեն սեփականություն ունենալ: Սա էր պատճառը, որ հնարավոր եղավ հեշտությամբ տարածել «մութ ու ցուրտ տարիների» մասին պրոպագանդիստական կլիշեն: Ինչո՞ւ: Պատճառը սեփականության զգացողության բացակայությունն էր, ինչի հետևանքով մարդկանց հնարավոր եղավ խաբել: 

Խորհրդային ժամանակներում կոլեկտիվիստական մի պատկերացում կար, թե սեփականության ինստիտուտները չեն կարող գործել մեծ արագությամբ ու արդյունավետությամբ: Այդպես չէ, բայց նոր ինստիտուտների ձևավորումն էլ հեշտ գործընթաց չէ, դրա համար ժամանակ է հարկավոր:

Տեսեք, օրինակ, կերպարվեստի դաշտում սեփականության ինստիտուտները՝սեփական պատկերասրահները, որոնք Հայաստանի անկախացումից հետո մեծ թվով բացվեցին, դեռևս չեն կարողանում լավ աշխատել: Նոր ինստիտուտների ձևավորումը միանգամից ու արագ գործընթաց չէ, քանի որ հին մտածողությունը դեռ մնացել է, ինչն էլ իր հերթին հնարավոր է դարձնում մարդկանց նոստալգիայի վրա խաղալը:

Ես կարծում եմ, որ սա ազգային հարց է, քանի որ բուրժուազիան հենց ազգայինն է: Հետևաբար ազգայինը, որը նույն քաղաքացիականն է, գալով իշխանության՝ սեփականատիրության գաղափարն է բերում, այն գաղափարը, որ յուրաքանչյուր մարդ սեփականատեր է:

Սրա քննադատությունը նորություն չէ, այն կար նաև Խորհրդային Միությունում: Քննադատվում էին բուրժուական կարգերը, նշվում էր, որ այդ կարգերում իբր չկա ժողովրդավարություն, ազատություն, որ բուրժուաներն իրենք իրենց հարցերն են լուծում և այլն: Բայց դա այդպես չէ:

Կարծում եմ, որ պետք է ազատվել խորհրդային այս կաղապարված պատկերացումներից և միանալ շարժմանը:

Հարցազրույցը վարեց Լիլիթ Թադևոսյանը

Աղբյուրը` newsline.am