Գիտե՞ք, ես մնջախաղից կուզեի շեշտել ոչ թե զուտ լռության, այլ ավելի շատ գործողություններ կատարելու հանգամանքը

Ես վերջապես գտա այն մարդուն, ում գիրքն ինձ պահում էր այն սև 98-ի օրերին, երբ ինձ հերթական անգամ դուրս էին արել միակ մինուճար հեռուստատեսությունից, իսկ ինտերնետն էլ հակառակի պես չէր հասնում մեր դժար լեռները...ու այդպես քշված բոլորից, լրիվ անգործ ու աշխարհաթող հենց այնպես, ձեռքս եմ վերցնում հին ընկերոջս նվիրած մի գիրք, ու պահո,« ինչ է բարբառում այդ գիրքը» ... խոսում է հետս մարմինս ու հոգիս վարժեցնելու անմարդկային ճիգերի մասին, մեծ իդեաների քթից բռնելու ու նրանց հեծնելու հնարանքների , անվերջ քրքջացող, ջահել ձայնդ լռության տողատակ իջեցնելու մասին, համարյա ասում է՝ մի հանձնվիր, երբ սեփական մարմինդ 40 աստիճան եռքի մեջ քեզ ուզում է քարշ տալ անկողին և լպիրշորեն տիրել։ Ամենազարմանալին այն էր, որ գրքի հեղինակը գրող չէր, այլ ավելի շուտ օրագրող, վավերագրող, նախկին մնջախաղաց ու մաքուր գրականով ասած՝ հանդիսավար Լևոն Իվանյանը, ով առանց խմբագրման իր մտքերը հանձնել էր ընթերցողին։ Անկեղծ եմ ասում, ես իսկի իմ լրագրող տեղով նման ռիսկ չունեմ, բայց եթե մեր աչքն էլ դուրս գա, անունն էլ, մեկ է, պիտի ասեմ. Իվանյանից զրույց կորզելու համար 7 եզան կաշվից երեսն էլ քիչ էր, ինչը ես պարտավոր եմ ունենալ, թեկուզ որպես մասնագիտական կոշտուկ ։ Հակառակ դեպքում անհնար կլիներ գտնել մեզ դարեր ի վեր տանջող հայտնի հարցերի պատասխանը, հիշու՞մ եք. «Ովքեր ենք մենք, որտեղից ենք գալիս և ուր ենք գնում»։ Իսկ ներքևում դնում եմ հիշատակածս գրքից մի կտոր.

Իսկ իրականությունն այն է, որ չափը մեկն է՝ անսահմանից անսահման։

Որքան էլ, որ գիտական տեսակների, խառնվածքների և տիպերի բաժանվեն, միևնույն է՝ ոչ ոք չի կարող ասել, թե ինչու երկու խոլերիկից մեկը աղքատ է, մեկը՝ արքա։

Երբեմն թվում է, թե այն հսկայական բազմազանությունը, որ կա աշխարհում, հայելային արտացոլում է գտնում ի դեմս մարդ արարածի, հատկապես կենդանականի բազմազանությունը - սա նույնիսկ շատ պարզունակ է... Ինչևէ։ Մարդը, մարդիկ, իրենք, իրենց գործով ամփոփում են Տիզերեքը։ Եթե մարդկային տեսակներ պիտի ցույց տալ, ուրեմն ավելի լավ է ուսումնասիրել մաթեմատիկան: Սովորել անսահմանի դրույթները և բաղադրիչները և տեղափոխել այն մարդկանց վրա։ Բավականին օրգանական կդաոնա։ Դրանից հետո պիտի գտնել արտածման ձևը: Այս թեման էլ անցնենք։ Ասելիքս։ էության փնտրտուքը այլ ուժեր է ուզում։

Լևոն Իվանյան

-Լսեք, ես Ձեզ այնքան եմ փնտրել. մի շատ ծանր տարի կար ու այդ տարի ինձ համարյա պահեց Ձեր մի գիրքը, եթե չեմ սխալվում կոչվում էր «Շեքսպիրի լուռ կյանքը», չէ՞։

-Բայց ես ի՞նչ մի փնտրվող ու չգտնվող բան եմ. այդ գիրքը վաղուցվա պատմություն էր, այսպես էի անվանակոչել «Շեքսպիրի լուռ կյանքը կամ Շեքսպիրը մնջախաղաց, կամ ինպես կուզեք»։

-Հա, այդ գիրքն ինձ նախ և առաջ լռել էր սովորեցնում, դա կարծեմ շատ դժվար գործ է, բայց եթե անգամ Շեքսպիրին եք դա պարտադրել, աղոտ հույս կար, որ ինձ վրա էլ կներգործեք։ Այսօրվա համատարած հորիզոնական կոմունիկացիայի աշխարհում փնտրվում են հենց լուռ տարածություններ, լավ լռողներ, կենդանի մնջախաղ քաղաքների ու մարդկանց կատարմամբ,չէ՞։

-Գիտե՞ք, ես մնջախաղից կուզեի շեշտել ոչ թե զուտ լռության, այլ ավելի շատ գործողություններ կատարելու հանգամանքը: Առանց խոսքի գործողություններ կատարել,այնպիսի գործողություններ,որոնք պարզ ու տեսանելի են և նրանց մասին խոսելու կարիք չկա: Մնջախաղը լուռ արվեստ է, ոչ թե այն պատճառով, որ այնտեղ արգելված է խոսել, այլ այնտեղ խոսելու կարիք չկա և գործողություններով ամեն ինչ պարզ է դառնում: Եվ մեր շատախոսությունը բոլոր ոլորտներում մեր քիչ գործելու արդյունքն է: Պետք չէ ասել. ասելը, եթե կուզեք, թերություն է, այ, դրա համար ես փակ եմ և, երևի, հարմար էլ չեմ այսպիսի զրույցների։

- Ամեն դեպքում ես զրույցից լավ բան չգիտեմ, մտքի աշխատանքի վայրը, տեղանքն է զրույցը. այն ոչ միայն խոսք է, այլ՝ վկայություն։ Մեր կյանքի ամենաիրադարձային բաները, իմ կարծիքով, հենց զրույցներն են։ Երբ սկսում էի հարցազրույցների այս շարքը կամուկացի մեջ էի, մոտիվացիա էի փնտրում, հետո կարծես գտա, հասկացա, որ մարդուն վավերագրել, կնշանակի հենց ժամանակը վավերագրել, որովհետև մարդն է ամենաճշգրիտ չափը։ Չէ՞ որ զրույցը հենց այն բեմն է, որտեղ բարձրանալիս երևում է մարդը բոլոր կողմերից։

-Ամբողջ հարցն էլ այն է, որ ես չեմ սիրում երևալ, ասել, թե ես սա արեցի, ես նա արեցի. արածս էլ երևի մի շատ մեծ բան չի, որ իմաստ ունենա ներկայացնել:Իսկ եթե այնպիսի մի մեծ բան արած լինես, որ ներկայացնելու կարիք լինի,այդ դեպքում հերթը իմ ներկայացնելուն չի հասնի հաստատ: Կերևա պարզ:

-Գիտեք ինչ հիշեցի. միտինգներից մեկի ժամանակ, երբ օրվա առաջնորդը չգիտես ինչ հաշվարկով հրահանգեց մայրուղային ճանապարհը փակել, իսկ ոստիկանը չգիտես ինչու որոշեց նաև ինձ՝ լրագրողիս, ոտի տակն առնել, ցավից գալարվելով դիմում եմ կողքիս կանգնած բարձրաստիճան ոստիկանին, իսկ սա մի նախադասությունից էն կողմ չի գնում, ասում ՝«Մի խանգարեք կատարել մեր մասնագիտական պարտքը»։ Հիմա քիչ է մնում նույն նախադասությունը ես ասեմ Ձեզ, գիտեք։ /Ծիծաղում ենք.Վ.Ս./

- Ամեն դեպքում, իմ մտքերը շատերին դուր չի գալու, սա հաստատ իմացեք։

-Շատերին դուր եկող բանը դժվար էլ միտք լինի, շատվորը միշտ էլ սխալ է։ Հիմա առաջիկայում մենք պատրաստվում ենք Ցեղասպանության 100-ամյակին և օրեցօր իմ վախերն ավելի են շատանում, որովհետև սրա շրջանակներում այնպիսի ռաբիս նախագծերի մասին եմ լսում, որ ուղղակի ամոթից գետինն եմ մտնում։ Իհարկե, հասկանալի է, որ դժվար է խելքին մոտ բան գտնել և հոբելյանական շուքով նշանավորել մարդու անասնացումը, բայց Դուք հանդիսավարն եք եղել պետական նշանակության բավականին լուրջ միջոցառումների և կուզեի օր առաջ մի կոնցեպտ առաջարկեիք՝ ի՞նչ անենք այս տարելիցին արժանապատիվ, պատշաճ ներկայանալու համար։

-Ես կոնցեպտ արդեն առաջարկել եմ,այդ կոնցեպտը Վեհափառի սեղանին է արդեն։ Եվ ամենայն հավանականությամբ, կարծես թե հենց այդ կոնցեպտը կաշխատի շուտով։

-Իսկ ո՞րն է Ձեր կոնցեպտի հիմնական ուղերձը, և ինչո՞ ւ եք հենց Վեհափառին այն ներկայացրել։

-Ես առաջարկում եմ Ցեղասպանության հետ կապված այս լացուկոծը վերջացնել և կոնցեպտուալ առումով գնալ այլ ձևակերպումների։ Հանգամանքների բերումով Հայոց ցեղասպանությունից 3 տարի անց մենք ունեցանք պետականություն՝ 1918թվին։ Հիմա այդ պետականության 100-ամյակն է գալիս ու մենք փոխանակ այդ պետականության 100-ամյակը տոնենք, Ցեղասպանությունն ենք նշում, ի վերջո այդքան երազել ենք ու չենք ունեցել, չէ՞ պետականություն։ Քրիստոնյա աշխարհի կերպով ու նմանությամբ Հիսուսի հարության տոնը մենք պիտի նշենք ,այսինքն՝ մեր պետականության նոր ծնունդը, իսկ խաչելիությունը որպես ճանապարհ, այս դեպքում՝ Ցեղասպանությունը։ Կներեք,որ հիմա մի տարօրինակ բան եմ ասելու. Ցեղասպանությանը ես շատ լավ եմ նայում, անկեղծ ասած։

-Այսինքն թշնամիդ ինքն իրեն սահմանեց, ձևակերպեց, ուրեմն ստիպեց քեզ կազմակերպվել որպես պետությու՞ն։

-Այո, հենց այդպես, բայց անպայման պիտի ցեղասպան լինեի՞նք, որ պետություն ունենայինք։

-Ցավոք սրտի, մեզ միայն աղետն է միավորում, բավական է նայել, թե օրինակ մեր թաղման ծիսակարգում համերաշխության, սիրո ինչ պատկերներ կան, ի տարբերություն օրինակ հարսանյաց ծեսի, որտեղ անհատների դերն է հիմնականում ընդգծված։ Ամեն դեպքում, համաձայն եմ, որ 100-ամյակին պետք է գնալ ոչ որպես սգվոր թափոր, այլ որպես ինքնիշխան երկրի հասարակություն։

-Ես էլ իմ այդ կոնցեպտով ուզում եմ մեր ամբողջ ժողովրդին ասել. ժողովո՛ւրդ մենք հաղթել ենք Ցեղասպանությանը, ի՞նչ եք լաց լինում։ Մենք հաղթել ենք, մենք ապրում ենք, մենք պետություն ունենք, մենք 100 տարի է պետականություն ունենք, դա մեծ տոն է, դրա մեջ մեծ հրաշք կա ։

-Պետականության գաղափարի վրա տանելն, անշուշտ ոգևորիչ է։ Բայց շատ անկեղծ մի բան ասեմ, որի մասին մարդիկ գերադասում են խոհանոցներում խոսել. պետականության կորստի վախերը՝ ի վերջո պետությունը ռեսուրսների արժեշղթա է, իսկ դասական դարձած ձևակերպումներ կան, թե որ ռեսուրսների անհետացման դեպքում է պետությունը վերանում։ Ցավալի է, իհարկե արձանագրելը, որ մենք հենց այդ ռեսուրսների կորստյան շեմին ենք։ Ես օրինակ, էդ բոլոր թամաշեքի փոխարեն կգերադասեի, որ այսօր մեր այդ ներքին արնահոսությունը կանգնացնեինք. ինչ կմնա մի պետությունից, որն ամեն օր հազարավորների թիկունքն է տեսնում։

-Մի վախեցեք, Հայաստանը հավերժական է։ Հայաստանն ունի ամեն ինչ, ինչ հնարավոր է ունենալ: Հայաստանն ունի ավելի շատ բան, քան աշխարհի որևէ երկիր։ Ո՞վ է Հայաստանը, նա ով մի Դավիթ Բեկով մի Սյունիք է ազատագրում, մի Նժդեհ ջղայնանում է Լեռնահայաստան է ազատագրում, դե ուրեմն հունից մի հանեք այս ժողովրդին։ Հայաստանին պետք է նայել ժամանակային խորությամբ։ Մենք շա՜տ խորն ենք և շա՜տ բարձր և այլոց լայնատարած ծավալները եթե փռես, երբեք չեն հասնի ո՛չ մեր բարձրությանը, ո՛չ էլ մեր խորությանը: Հայաստանն է ուրիշ աշխարհից և բոլորովին այլ մոլորակից: Հայաստանը երկիր մոլորակի առանցքն է: Ես,որպեսզի շա՜տ սիրահարված ասպետի տպավորություն չթողնեմ, ասեմ որ այնպիսի մշակութաբան, հնէաբանության գիգանտ,ինչպիսին Շլիմանն է, ինքն ասում է, որ եվրոպական ժողովուրդների ամենամեծ սխալն այն է եղել, որ նրանք հենվել են հունական քաղաքակրթության վրա և ոչ թե՝ հայկական: Եթե կուզեք, այս աշխարհը դեռ խակ է հայկական քաղաքակրթությունը ըմբռնելու համար:

- Մեզ համար արդյո՞ք վտանգավոր չէ այդ «Մերն ուրիշ է» ստատուսը. կամ ինչ է ընդհանրապես քաղաքակրթությունը եթե ոչ՝ մշակութային, սոցիալական կարգ։ Եթե այդ քաղաքակրթությունը մարդուն չի տալիս տնտեսական ապահովություն, բարոյական ավանդույթներ, գիտելիքներ կուտակելու և իրացնելու շահագրգռություն, ապա դրան դժվար է քաղաքակրթություն կոչելը. մինչև մարդը չազատվի իր օրվա հացը հայթայթելու վախից, ոչ մի քաղաքակրթական նշան չի կարող նա կրել։ Հետո էլ մենք առանց այն էլ միատարր ,շրջափակված երկիր ենք: Արդյո՞ք փտախտ չի սկսվի,եթե մենք փակենք քաղաքակիրթ աշխարհին նայող բոլոր պատուհանները և եփվենք մեր ներսում:

-Իմ ասածը բոլորովին դա չէր նշանակում, թո՛ղ իրենք բացեն պատուհանները մեր առաջ: Ես պարզապես ասացի,որ մենք որևէ մեկի կարիքը չունենք: Դռներն ու պատուհանները կարող եք բաց թողնել,ինչպես միշտ եղել է. մենք ո՛չ թաքցնելու բան ունենք, ո՛չ վախենալու: Մեր պետությունը հարյուր տարեկան պետություն է ընդամենը, իսկ ամենավերջին ինքնուրույն պետությունը երեսուն տարեկան էլ չկա: Բայց այս աշխարհում ոչ մի օրինակելի պետություն և հասարակություն չի էլ եղել,եթե կա որևէ օրինակելի բան,ապա մեր խորքում է ՝ մեր մեջ և ուրիշ տեղ՝ աջ ու ձախ նայելու կարիք չկա: Պիտի հասկանանք, այո՛, որ մենք ոչ մեկի կարիքը չունենք։ Հենվեք ձեր գենետիկ ամրությանը. հայ մարդը երբեք էլ ոչ մեկի հույսին չի եղել։ Ճիշտ է, քաղաքական դաշտերում միշտ եղել է ՝սրան նայենք, նրան նայենք ,սա ի՞նչ կասի, թուրքը, Եվրոպան, ռուսը ի՞նչ կասեն, բայց վերջում միշտ էլ մենակ է մնացել և հասկացել է, որ ինքն է իր տերը և ինքն է իրեն պաշտպանել, իր հարցերը լուծել։ Այ, եթե կուզեք, հենց սա է քաղաքակրթությունը, իսկ ինչ է, Դուք ժխտու՞մ եք, որ Հայաստանը քաղաքակրթության բնօրրան է։

-Ամենևին ոչ։ Ընդ որում, ոչ միայն Ծննդոց գրքում հիշատակված Նոյյան տապանի փաստը հաշվի առնելով, այլ հինգհազարամյա մետաղամշակության հնագույն կուլտուրան կրելու, համաշխարհային մշակույթի գանձարանին արժեքավոր ստեղծագործություններ թողնելու համար։ Որովհետև ի վերջո մշակույթն է քաղաքակրթություն ստեղծում։ Եվ այսօր հայկական հին քաղաքակրթությունը Շումերի, Բաբելոնի ու Եգիպտոսի բնօրրաններից պակաս քաղաքակրթական արժեք չի ներկայացնում։ Բայց, չէ, որ ժամանակը նոր քաղաքակրթական նշաններից է բաղկացած, որոնցից ամոթ է ասել, թե որքան ենք մենք հեռու։

-Բա ո՞րն է քաղաքակիրթը՝ Եվրոպան է՞, թե՞ Ամերիկան։ Խեղճ ու կրակ երկրներ են, իսկի 200 տարեկան էլ չկան։ Մեր երեխան, որ ծնվում է առնվազն 5000 տարեկան է. ինքը 5000 տարի իր միջուկով, հանգիստ խոսում է հյուսիսցու հետ, հարավցու հետ, արևելք-արևմուտքի հետ։ Ոչ մի խնդիր չունի Իրենք բոլորը խնդիր ունեն իրար հետ։ Մենք չունենք այդ խնդիրը․ դա մեր գենետիկ ուժից է։ Սա տուն-տունիկ չի ՝վա՜յ իրենք եկան այսպես ասացին, հա՛, եկան ասացին։ Հետո ի՞նչ։ Աշխարհի օրենքներն այնքանով իմաստ ունեն մեզ համար, որքանով մեզ հարմար են։ Ի՞նչ է իրենց ուզածը՝ մեզ կուլ տա՞լ․ մենք չենք ուզում կուլ գնալ։ Ի՞նչ եք ուզում մեզանից։ Դժվա՞ր է հանդուրժել, որ մենք էլ՝ մենք ենք։ Ի՞նչ են ուզում, ուզում են ստրուկ դարձնել։ Դա՞ են ուզում իրենք։ Խաբում են, ամբողջ արևմտյան աշխարհը խաբեության վրա է։ Ստում են անընդհատ։ Իրենք ոնց որ աղբանոց լինեն, իրենց աղբանոցը մի քիչ կանոնավորել են ու ասում են, խնդրեմ՝ մեր աղբանոցը կանոնավորել ենք։ Հա լավ ,հասկացանք , կանոնավորել եք, մեկ է՝ հիմքը աղբանոց է։ Աղբանոցի կանոնավորը ո՞րն է, դա ի՞նչ կուլտուրա է, որ պետք է հետևել։ Հետևելու բան չէ։ Դրա համար հիմա դուք ինձ ասում եք ինչո՞ւ չես խոսում, սա խոսելու բա՞ն է, որ ես ասեմ։ Ոչ մեկը չի ընդունելու՝ ոչ մեր հայն է ընդունելու իմ այս խոսակցությունը, դե իրենք էլ հաստատ, սա որպես վիրավորանք կընդունեն։

-Աչքիս ռուսներին խնայեցիք...

-Ոչ, նույնն է նաև ռուսականը։ Շատ հարգում ենք ռուսներին, մենք շատ սիրում ենք ռուսներին, ռուսական մշակույթը որ զարգանում է, մենք ցնծում ենք. բայց ինչո՞ւ են գալիս ասում՝ դուք իմ շունը պիտի լինեք։ Չէ, ա՛յ ընկեր ջան, չես կարողանում ինձ հավասար ընդունել, ես քո կարիքը չունեմ։ Ավելի լավ է մեռնեմ, քան ստրուկ լինեմ։ Չեմ ուզում։ Գնա, եթե այդ է ուզածդ։ Մենք այսօր հետ ենք գնում։ Այսինքն՝ հետ ենք գնում դեպի Եվրոպա։ Մենք շատ ավելի զարգացած վիճակում ենք եղել։ Ամբողջ արևմուտքը առևտրականի հասարակություն է՝ բիզնես, առևտրականի ձեռք բերած նվաճումներ։ Առևտրականի ձեռդ բերած նվաճումը գիտության մեջ ի՞նչ պետք է լինի՝ շատ լավ առևտուր անել։ Սա ինչ կապ ունի մարդկային քաղաքակրթության հետ։

-Այսինքն՝ արևմտյան քաղաքակրթությունն այլ արժեհամակարգեր չունի՞։

-Ո՛չ։

-Չեմ կարող համաձայնել իհարկե, բայց այսօրվա տոտալ առևտրայնացման պայմաններում արդեն չես կարող հավատալ «մարդու իրավունքներ», «տոլերանտություն», հատկապես՝ դեմոկրատիա կոչված խաղերին, որոնք հիմնականում օգտագործվում են զուտ ծավալապաշտական նկրտումներով, էլ չեմ ասում գլոբալիզացիա կոչված նորագույն արդուկի մասին, որը կարող է խաթարել ցանկացած երկրի ու ժողովրդի ինքնությունը՝ նրանց կառավարման վահանակը տալով ուժի հայտնի կենտրոնների ձեռքը, բայց ուր փախչել այս փոխկապակցված աշխարհից, մանավանդ որ շատ հեռու ես ինքնաբավ երկիր լինելուց։

-Ոչ մի տեղ էլ մի փախեք, մնացեք ձեր տեղում։ Ու լավ կլինի Եվրոպան մարդու իրավունքներից էլ չխոսի, որովհետև եվրոպական իրավունքները շատ լավ տեսանք մարդու համար ինչ է նշանակում։ Ես հունգարացիներին կարող եմ հասկանալ, որ մի անասունի համար 2 միլիարդ դրամ կարելի է ստանալ և ազատ արձակել։ Բայց դա չէ՞ Եվրոպան։ Դա սպանեց եվրոպական բոլոր օրենքները։ Եվրոպան իրավունքների մասին խոսելու իրավունք չունի և այդտեղ վերջանում է արդեն ամեն ինչ։ Ինչպե՞ս կարելի է մարդուն սպանել, հետո ազատ թողնել, ապա՝ հերոս դարձնել։ Իրենց աչքի առաջ չէ՞ր դա։ Ես ի՞նչ, աչքս փակե՞մ, չտեսնե՞մ այս ամենը, ասե՞մ անցած է արդեն։ Չեմ կարող։ Դա չէր իրենց թմբկահարած մարդու իրավունքը։ Դա էր։

-Բա լավ,եթե մենք քաղաքակիրթն ենք, Արևմուտքն էլ՝ անկիրթը, ստախոս առևտրականը, այդ դեպքում նրանց քաղաքացիների կյանքն ինչո՞ ւ է մեզնից հազարապատիկ լավը։ Գաղտնիք չի, որ կենսամակարդակի աճն է միայն ստեղծում ավելի բարեկիրթ հասարակություն, ուր նախևառաջ արժեքներն են կարևորվում, ոչ թե զուտ նյութական բարիքները, փողը։ Ապա նայեք մեզ կողքից, սա քաղաքակիրթ ժողովրդի վարքուբա՞րք է արդյոք։

-Դա մի ժողովրդի վարք ու բարք է, որը չի հավատում ո՛չ իր երկրին, ո՛չ իր երկրի ղեկավարների ընդունած ներքին ու արտաքին կուրսերին։ Բայց այդ նույն մարդիկ, երբ որ պետք է լինում երկիր են պահում ու պաշտպանում։ Իսկ, այսպես ասած, «եվրոպականացված» հասարակությունը անձնականացված հասարակություն է։ Իրենք բոլորը մենակ մարդիկ են։ Ինչքան քաղաքը մեծ է, այդքան ավելի մենակ է այդ մարդը։ Նյու Յորքում եթե 10 միլիոն մարդ է բնակվում, այնտեղ բոլորը մենակ մարդիկ են։ Այնտեղ այդ 10 միլիոնը հավաքված չէ։ Հիմա այդ հիվանդությունը բերեցին գցեցին նաև մեր մեջ, ու մերոնք բոլորը դարձան մենակ մարդիկ։ Մենակ դու՝ քո գործը, քո ընտանիքը, դու ՝քո դուռը, ոչ մեկի հետ գործ չունես։ Բայց մենք առաջ այդպիսին չէինք։ Մենք հարևանություն ունեինք, միասին ինչ-որ խնդիրներ էինք լուծում, իրար տուն գնալ-գալ կար։ Սատկացրին ամբողջը, մեզ դարձրին մենակ մարդիկ։ Սա չէ՞ ձեր քաղաքակրթությունը։ Բա որտեղ է մեր հավաքական բռունցքը,ամբողջ ժամանակ դա էինք հենց երազում։ Հայաստանը հենց այդ շուկայական հարաբերություններն են քանդում, դա նույն բանն է, ոնց որ տանդ մեջ բազար բաց անես։ Մենք փոքր երկիր ենք և դրա կարիքը չկար. շուկան աներեսի, ճարպիկի շահերն է պաշտպանում։

-Դե արևմտյան հայտնի ֆուտորոլոգներն արդեն կանխատեսել են լիբերալ արժեքների վերջին պտույտն աշխարհի վրա՝ չխորշելով իրենց անվանել միմյանց բոլոր հակումները ճանաչող վերջին մարդիկ։ Միգուցե արդեն դժվար է թաքցնել, որ այդ դեմոկրատիա կոչվածն ի վերջո փողից քաղաքական իշխանություն ձևելու ժուլիկություն էր նախևառաջ և տրամաբանական է, որ արդեն սկսվել է նոր բախում՝ փողի և արյան մեծ պատերազմը, որտեղ հաղթողի դափնին վերապահվել է հենց արյանը։ Բայց դե մարդիկ կարողանում են գաղափարներ անգամ՝ առասպելներ հորինել ու աշխարհը կառավարել, բա մենք ի՞նչ ենք անում, մեր բանի անունն ի՞նչ է։

-Աշխարհի լավագույն քաղաքակրթական գաղափարը որ ես երբևէ կարդացել եմ ո՛չ ուտոպիստականն է, ո՛չ կոմունիստական թեզիսները, ո՛չ էլ այս ՝ծիծաղելիության աստիճան հնացած, շուկայական տնտեսության գաղափարները Ադամսի գաղափարական հիմքերով։ Հենց քաղաքական լավագույն օրինակը իմաստուն Թումանյանը «Ոսկի քաղաքում» հրաշալի ներկայացրել է։ Երբ որ արդեն հերոսը վերջում գնում Ոսկի քաղաքը հայտնաբերում ու թագուհուն հարցնում է՝ ու՞ր է, ծառերը ոսկի չեն ,ամեն ինչը ոսկի չէ ,բա ո՞րն է այդ Ոսկի քաղաքը։ Այնտեղ շատ պարզ բացատրում է, ընդամենը մի բան է ասում ՝ մարդիկ պիտի սիրով ապրեն այդ քաղաքում և իրենց աշխատանքով երջանիկ կլինեն։ Ասում է այդքան բան, ասում է ՝ հա՞ այդքան բան հենց դա է երջանկությունը։ Սա հեքիաթ չէ, սա կոնցեպտ է, ամենահավաքական կոնցեպտը ու աշխարհում որևէ այլ կոնցեպտ այդ հեքիաթի այս երկու փոքրիկ նախադասության արժեքը չունի։

-Այդ հեքիաթը ես էլ եմ սիրում, բայց ազգայնամոլությունից ո՜նց եմ զզվում։ Իմիջիայլոց, Թումանյանն էլ էր դրանից զզվում։

-Ազգայնամոլությունը նույնքան տգեղ բան է, որքան օտարամոլությունը։ Կա միջին մի հավասարակշռված գագաթ, որի վրա պետք է կանգնել և աջ ու ձախ ստորոտների չնայել։ Աջ ու ձախ ստորոտները դա ազգայնամոլությունն ու օտարամոլությունն են, իսկ բարձրագույն գագաթը՝ մարդկային, ազգային արժանապատվությունը։ Մարդկային գագաթը պիտի ազգայինի և համամարդկայինի համադրություն լինի և չի կարելի մի որևէ ժողովրդի ստիպել, որ ինքը լինի զուտ համամարդկային որակի մեջ և անտեսի ազգայինը։

-Ես գիտեմ, որ Դուք 88-ի Համազգային շարժման նախաձեռնողներից մեկն էիք, բայց կարճ ժամանակ անց լքեցիք հարթակը, ինչո՞ւ, ո՞րն էր պատճառը։

-Չեմ կարծում, որ իմաստ ունի մանրամասնել, որովհետև մեր երկրում հիմա ամեն ինչ անձնականացվում է, իսկ դա կոնցեպտուալ բան էր,այսինքն՝ դա վերաճում էր Գորբաչովի երազած սոցիալական շարժման, այնինչ դա էն գլխից ազգային շարժում էր։

-Այսինքն՝ Դուք հասկացաք, որ դա ներդրված ու դրսից կառավարվո՞ղ շարժում էր։

-Ես հենց սկզբում հասկացա, որ դա կառավարվող է և հենց սկզբից ասացի՝ ես չեմ մասնակցում սրան։ Նշաններից հասկացա։ Ես թատերարվեստի մասնագետ լինելով՝ սովորական հանդիսատեսի նման չէի կարող նայել այդ թատերական հրապարակին։ Հասկանում էի սցենարը որտեղ է գրված, ռեժիսորը որտեղ է ,դերակատարը որտեղից է հայտնվում,այդ ինչ ուժեր են ,այդ փողը որտեղից է գալիս։ Ես հո չեմ կարող սովորական հանդիսատեսի նման նայել․մենք էլ ենք մեկին սև շոր հագցնում,մեկին՝ սպիտակ, սրանք իրար մռութ են ջարդում, իսկ հանդիսատեսն արագ ազդվում է։

-Իսկ երբ այսօր եք նայում քաղաքական հարթակի՞ն, մանավանդ որ հարթակի տղաների նույն կազմն է դեռ բեմում։

- Ես մեր երեք նախագահներին էլ չեմ սիրել, բայց միշտ հարգել եմ նախագահի ինստիտուտը։ Ոչ մեկի ետևից էլ ես չգնացի և չեմ էլ գնալու, որովհետև իրենք արևմտյան, հյուսիսային, արևելյան իրենց քաղաքականությամբ չկարողացան ազգային նպատակներ սահմանել և իրագործել։ Բայց ես կգնամ այն երեխայի ետևից, թեկուզ 10 տարեկան աղջնակի ետևից, ով կկարողանա Ժաննա դ՛Արկի նման միավորել մեր երկիրը։ Ես իր ետևից աչքերս փակ կգնամ։

-Անկեղծ ասած, ես էլ եմ մեր երեխաներին ամենաշատը հավատում. վերջերս հենց 10 տարեկան մի երեխայի հետ հարցազրույց արեցի ու բռնացրի ինձ այն բանի վրա, որ նրան ավելի շատ եմ հավատում ու վստահում, քան այսօրվա նախարարների մի ամբողջ կաբինետի կամ բոլոր քաղաքական դեմքերին իրար հետ վերցրած։

- Մեր երեխաները շատ ընկալունակ են, սակայն այսօրվա կրթական կոնցեպտը, որը ներմուծված է դրսից, չի համապատասխանում նրանց ընդունակություններին։ Մեր երեխաները հավես չունեն սովորելու զուտ այն պատճառով, որ մի դատարկ բանի պատճառով մեկ տարի ժամանակ են կորցնում։ Եվրոպացի երեխային է պետք դա սովորելու համար մի ամբողջ տարի ծախսել, իսկ մեզ՝ պետք չէ։ Ու դրա համար մեր երեխաները դառնում են ալարկոտ, ծույլ, անաշխատունակ և այլն։ Իր ունակություններին համապատասխան կրթական համակարգ չկա։ Արագամտածկոտ ժողովուրդ են մերոնք․ես ինքս կրթական համակարգում լինեի 10-րդ դասարանում արդեն մասնագիտական բարձրագույն կրթություն կտայի, կուղարկեի ճանապարհ։ Մեզ մոտ տաղանդավոր մարդու պակաս երբեք չի եղել։ Սա մի ադամանդի հոր է։ Հայաստանը ինքը ալմաստի հանք է, նրանց պիտի երկիրը թաքուն հղկի։ Ամեն մեկին տաշի ու պահի որպես գանձ, գանձ, գանձ։ Մերոնց ամենաշատը խանգարում է, երբ ուրիշ մտածողություն են բերում սերմանում. ի՞նչ է ֆրանսիական մտածողությունը, ալժիրյան, մավրիտանական մտածողությունն է, էլի։ Այսինքն՝ տանձի ծառից խնձորի պտուղ ենք ուզում։ Բա ամերիկյան մտածողությունը, դուք ավազակապետություն եք եղել ժամանակին, գնացել եք, գրավել եք ուրիշի հայրենիքները, ինչո՞ւ եք ուզում ձեր ավազակի մտածողությամբ ինձ էլ դաստիարակել։

-Չգիտեմ, երևի այսօր մեր ընթերցողին պետք են հենց այսպիսի տեքստեր, որ ծնկից բռնի ու վեր կենա. կայքերից մեկը երեկ հրապարակել էր անցյալ տարվա ընթացքում երկրից տարված դպրոցահասակ երեխաների թիվը ու ես...զարհուրեցի։

- Հայաստանի պատմության ողջ ընթացքում բնակչության կեսը կամ 1/3-ը եղել է Հայաստանում ՝ իր հայրենի հողում, մնացածը աշխարհով ցրված. մի անգամ երկրաշարժ է, ի անգամ ասպատակություն է, մյուս անգամ կոտորածներ...

-Այսինքն՝ Ձեզ համար դա բնականոն ընթացք է և համարում եք, որ սա մեր պատմական առաքելությունն է նույնիսկ։

-Նույնիսկ, այո՛,մի քիչ անհասկանալի է այսպես ասեմ։ Ես ուղղակի փաստական տվյալներ եմ ասում, որպեսզի մեկնաբանություններ շատ չլինեն։

-Կարծում եք չե՞մ պնդելու, որ մեկնաբանեք. այսօր սրանից կարևոր հարց ինձ համար չկա. մենք ամեն օր ավելի ու ավելի ենք հիմարանում, որովհետև կա էթնոսի հավաքական գիտակցություն, որ երբ պատռվում ու հոսում է, այդ հավաքականության մոտ խելապակասություն է սկսվում։

- Ես ամբողջ էությամբ՝ հողով արմատով ամեն ինչով խրված եմ այս երկրի մեջ, ես այս երկրից գնալու տեղ չունեմ։ Ես չգիտեմ ովքեր են գնում։Հայ մարդիկ չեն գնում ոչ մի տեղ, թող ներեն ինձ կոպիտ չասեմ՝ ավելի լավ է։ Չեմ ուզում մարդկանց ոչինչ ասել, չեմ ուզում։ Ինչ կա այդ դրսերում, ես աշխարհի կեսը շրջագայել եմ ու տեսել ինչ կա, ով երկար ճամփորդել է իր համար մի երկիր է մնում այս աշխարհում, այդ երկրի անունը Հայաստան է ու իրեն էլ ոչ մի այլ բան չի հետաքրքրում։ Ես երջանիկ եմ,որ այս կարճ ժամանակահատվածում, որ ապրում եմ այս աշխարհում, ծնվել ու ապրում եմ իմ երկրում, սա գերագույն երջանկություն է, հավատացե՛ք։ Երկրաշարժի ժամանակ երկու տեսակ մարդիկ են լինում, մի տեսակը ասում է՝ վա՜յ տունս փլվեց ու ունեցած-չունեցածը հավաքում գնում է մի ապահով տեղ։ Իսկ մյուս տեսակը՝ նստում է փլված տան դիմաց և ասում ՝ թե ես հենց այստեղ եմ սարքելու իմ տունը, այստեղ էլ մնալու եմ։ Այնպես որ, հանգիստ եղե՛ք, Հայաստանը երբեք չի՛ դատարկվի, երբե՛ք։ Թո՛ղ գնա գնացողը, բայց ավելի լավ է ամեն ինչ չծախի, իմանա որ վազելով, լաց լինելով ,ոտքով է տուն գալու։ Բոլորն էլ գալու են, վստա՛հ եղեք։

Զրուցեց ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանը

Աղբյուրը՝ www.tert.am