Երբ մենք հասկանանք, թե ինչ է անկախությունը

Newsline-ի զրուցակիցը նկարիչ, արվեստագետ Արման Գրիգորյանն է:

- Բոլորովին վերջերս իշխանությունները հասարակությանն առաջարկել են սահմանադրական փոփոխությունների քաղաքական օրակարգ: Որպես նկարիչ, հասարակական գործիչ, մասնակցո՞ւմ ես այդ օրակարգին:

- Ճիշտն ասած առանձնապես չեմ հետաքրքրվում, որովհետև համաձայն եմ այն կարծիքի հետ, որ սահմանադրական փոփոխությունների նկատմամբ հասարակական պահանջ չկա: Այդ ՀՀԿ կոչված կուսակցության մասին մի բան կարող եմ ասել. դա ինքնասիրահարված մարդկանց կառույց է, որը, ես կարծում եմ, այնքան էլ քաղաքական կառույց չէ։ Այն ավելի շուտ պատմամշակութային ինչ-որ կազմակերպություն է հիշեցնում՝ արագ հարստացած մարդկանցով և սովետից մնացած կոմունիստական նոմենկլատուրայի խառնուրդով, որ նմանակում է Ռուսաստանի «իշխանության կուսակցությանը»։

Մենք միապետությո՞ւն ենք ուզում, թե՞ հանրապետություն: Իրենց կուսակցության անունը հանրապետություն է, բայց արդյոք իրենք գիտե՞ն, որ այդ բառը նշանակում է ժողովրդավարություն: Ես կարծում եմ, որ ոչ: Դա իրենց չի հետաքրքրում: Կա մի ինքնասիրահարված ստալինյան դիրքորոշում. ամեն ինչ պետք է անցնի մեր փողոցով: Դուք սիրում եք, չէ՞, սովետը, ահա մենք ձեզ կվերադարձնենք սովետը: Մոսկվային ծրագրեր, խնդրագրեր կգրենք: Սա է մեր քաղաքականությունը:

Ես հիասթափված եմ քաղաքական պրոցեսներից: Էլեկտրականության գնի բարձրացման դեմ պայքարից ժողովուրդը ոգևորվում է: Նյութապաշտությունը պարզորոշ երևում է: Մեր հոգևոր ժողովուրդը հոգևորի վրա ոչ մի ռեակցիա չի տալիս, այլ միայն` նյութական փոքրիկ բաների: Իշխանությունն էլ սկսում է ասել՝ մի քաղաքականացրեք, այսինքն հոգևոր մի դարձրեք: Աբստրակտ բաների հետ դուք գործ չունեք: Դուք մեծ գաղափարների հետ, նպատակների հետ գործ չունեք, դուք փոքրիկ, նյութական մղումներով շարժվող կովկասցիներ եք: Ձեր հոգևորը միայն կրոնն է, այն էլ` հին. ինչքան հին, այնքան լավ:

Ենթադրում եմ, որ մեզ մոտ, գուցե նախորդ դարի 60-ական թվականներից, կար միտում՝ որ հայը պետք է չզբաղվի քաղաքականությամբ, պետք է պահանջատիրական կովկասցու ինչ-որ մշակութային կեցվածք ունենա՝ այս եմ ուզում, այն եմ ուզում, մեզ վատ են վերաբերվում և այլն: Իհարկե այդ նեղացածությունը մենք տեսնում ենք ընդհանուր հետսովետական ամբողջ տարածքում՝ հատկապես ներկայիս ԵՏՄ-ի կազմում: Օրինակ, ղազախներն ասում են՝ մենք էլ ենք հին ազգ և այլն։ Ո՞վ ումից ինչքան է հին, սրանից այն կողմ ուրիշ կարևոր հարց կարծես չկան:

Լավ, եթե մենք հին ենք, ունեցե՞լ ենք քաղաք, որտեղ եղել է ընտրություն, չէ՞ որ քաղաքականություն բառն առաջացել է քաղաք բառից, քաղաքն էլ քաղաքացին է, ով իրավունք ուներ ընտրություն կատարել... Թե՞ մեզ մոտ միշտ եղել է միապետություն: Սա եմ տեսնում սահմանադրական փոփոխության մեջ:

- Ստացվեց, որ քաղաքականությամբ զբաղվում են քաղաքացիները, բայց բռնապետությանը աջակցում են գավառամիտնե՞րը:

- Մենք սիրում ենք մեզ ներկայացնել, որ Հայաստանը եղել է ինչ-որ կայսրությունների սահման, կարևոր ճանապարհների խաչմերուկ, քո բառերով ասած՝ գավառ, բայց երբեք կենտրոն չենք եղել:

Երբ մենք հասկանանք, թե ինչ է անկախությունը, գնահատենք Հայաստանի Հանրապետությունն իբրև անկախ պետություն, կկարողանանք լինել կենտրոն: Մենք 90-ական թվականներին կարողանում էինք լինել անկախության կղզյակ՝ ժողովրդավարության կղզյակ:

Ժողովուրդ ասածը դարձրեցին թշվառականի կերպար, ինչն իրենց շատ հարմար է: Մի կողմից գովաբանում են ժողովրդին, ամեն ինչ իբր արվում է ժողովրդի համար, մյուս կողմից ասում են՝ դուք ով եք, որ ուզենաք իշխանափոխություն անել, ընտրել և ընտրվել, դուք քաղաքացի չեք: 2008-ին դա շատ լավ էր երևում: Ովքե՞ր են հավաքված Ազատության հրապարակում՝ ասում էին ինչ-որ աղքատներ, ողորմելիներ, դժբախտներ... Բայց չէ՞ որ դա հենց իրենց ասած ժողովուրդն էր:

- Սահմանադրության փոփոխությունները կարո՞ղ են ազդել արտագաղթի վրա:

- Հարմար չի ապրել Հայաստանում: Այս փոփոխությունները միտված չեն հարմար դարձնել քաղաքացիների կյանքը: Այն գաղափարները, որոնք ձևակերպվում են, և որոնց մասին բարձրաձայն խոսվում է, դրանք հիմնականում սահմանափակող են, դրանք մեզ գավառական սարքող գաղափարներ են: Այս փոփոխությունները ցույց կտան, որ այն մարդիկ, ովքեր ցանկանում են կայանալ՝ դառնալ գիտնական, գործարար, ֆերմեր, իրենք կտեսնեն, որ սա հարմար երկիր չէ: Ինձ մոտ տպավորություն է, որ իշխանությունների կարծիքով իրենք են իրենց ընտրելու: Սովետի ժամանակ պարտիան՝ կուսակցությունն էր ինքն իրեն ընտրում, նրանք էլ նեգատիվ ընտրություն էին կատարում, չգիտես ինչու` միշտ վատերին էին ընտրում:

- Միգուցե խելացի մարդիկ չե՞ն ուզում մասնակցել նման երկրների կայացմանը:

- Չեմ կարող ասել: Դա դժվար հարց է: 20-ական թվականներին այդպես չի եղել: Կուսակցության շուրջ հավաքվում էին խելացի մարդիկ, հետո՝ 30-ականներից հետո եղավ հակառակը:

Ես կարծում եմ, որ օրինակ անկախ Հայաստանի դեպքում պետք էր վերլուծել և ցույց տալ այն թերությունները, որ եղել են Սովետական Միությունում: Թե չէ պարզ էր, որ այն պիտի իդեալականացվեր, և այդպես էլ եղավ: Դարձավ անհայտ, թե մենք ով էինք՝ սովետակա՞ն մարդ էինք, թե՞ հայ: Մեր դեպքում սովետական մարդ լինել` նշանակում էր նաև ռուս լինել: Ռուսներն ասում են, որ Սովետական Միությունը Ռուսաստանն է եղել, ուրեմն պետք է նույնացվի: Մենք մեր կարծիքը չենք ասում: Հիմա խառը բան ստացվեց: Հիմա Գագարինը, Տերեշկովան ովքե՞ր են՝ հա՞յ, ռո՞ւս, թե՞ սովետական մարդ. դա շատ կարևոր հարց է:

- Եթե սահմանադրությունն ըստ քեզ չի բարելավելու քաղաքացու կյանքը, այդ դեպքում պայքարի ի՞նչ ձև է պետք ընտրել. բոյկոտել կամ հանրաքվեի միջոցով իշխող կուսակցությանը հեռացնել, անվստահության քվե տալ: Ո՞ր տարբերակն է հայաստանյան պայմաններում ճիշտ:

- Մեզ մոտ նախագահական ընտրությունների ժամանակ է, որ ժողովուրդն ակտիվանում է. եթե նմանեցնենք այդ ընտրություններին, ապա ակտիվություն գուցե լինի: Լավ չեմ պատկերացնում, թե այլևս ինչը մեզ կակտիվացնի:

- Չիլիի բռնապետին հեռացրին սահմանադրական հանրաքվեի ժամանակ, անվստահություն հայտնեցին Պինոչետին:

- Կարելի է այդպիսի զուգահեռ անցկացնել: Գուցե դա ավելի լավ տարբերակ է, քան բոյկոտը:

- Ինչպե՞ս ես պատկերացնում արվեստագետների դիրքորոշումը, ինչպիսի՞ն պետք է լինի:

- Նորը մեզ մոտ անընդհատ հին է: Մենք նոր բան անել չենք կարողանում: Մտավորականության մի մասը հնի, թշվառականության իդեալականացման վրա աշխատած մարդիկ են: Ես վստահ եմ, որ դա եղել է սովետական պատվեր: Անհնար է, որ ակադեմիկոսները, նկարիչները միանգամից դառնային ռաբիս նկարիչ, թշվառականությունը գովերգող: Իշխանությունը հասկացել էր, որ կոմունիզմ չի կարող կառուցել, ուրախ-զվարթ կյանքը չի լինելու, ուրեմն պետք է լինեն դժբախտ, մանանեխի գույնի բնության մեջ իրենց չգիտես ուր գնացած երեխաներին սպասող տատիկն ու պապիկը: Այ դա է հիմնական հարցը: Մենք ունենալու ենք մի երկիր, որտեղ հողի հետ կռիվ տվածները պետք է զրկվեն իրենց երեխաներից: Նորը ստեղծելու անկարողությունը մտավորականությանը ստիպում է կառչել իշխանության փեշերից:

- Երբևէ մտածե՞լ ես այստեղից գնալու մասին։

- Երբեք, երբեք չեմ մտածել:

Եվա Ադամյան

Աղբյուրը՝ archiveshare.net